Kennis van kwaliteit in bodem en archeologie

Handreiking 8151 Onderzoek bodemverdichting landelijk gebied

Bodemverdichting als fenomeen krijgt steeds bredere belangstelling. Het wetenschappelijk onderzoek naar verdichting is nog volop in ontwikkeling. Met inzet van screeningstechnieken is het mogelijk om informatie te verzamelen over gidsparameters die een indicatie geven van de mate van verdichting, zowel op lokale schaal als op regionale schaal. De Handreiking 'Onderzoek bodemverdichting landelijk gebied biedt handvatten om deze onderzoeksstrategie in de praktijk toe te passen. Op 13 december 2018 heeft het CCvD Bodembeheer deze handreiking vastgesteld.

Direct naar de handreiking

Bodemverdichting is het comprimeren of samenpakken van de bodem, door menselijke beïnvloeding of door natuurlijke processen. De manier waarop bodemverdichting zich manifesteert verschilt per bodemtype. Verdichting is nadelig voor de bodemstructuur. En als gevolg daarvan voor in en op de bodem levende planten en dieren, voor de berijdbaarheid van percelen en voor de waterhuishouding. Door verdichting kan regenwater slechter wegzakken in de bodem. Dit veroorzaakt wateroverlast en versnelde afvoer (run-off) naar watergangen. Voor de waterbeheerder betekent dit verhoogde piekafvoeren en hogere concentraties nutriënten en gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater. Voor de agrariër leidt dit tot verminderde gewasopbrengst en verslechterde begaanbaarheid.

Er zijn nog maar weinig gegevens over de mate van en de ontwikkeling in bodemverdichting in het landelijk gebied. Om de effecten van bodemverdichting op de agrarische opbrengsten en de waterhuishouding in te kunnen schatten, en de noodzaak van ingrijpen te beoordelen, is inzicht in de mate en verandering van bodemverdichting gewenst. Er is behoefte aan kennis op zowel op de schaal van een waterschap als op de schaal van individuele agrarische percelen.

Nieuwe strategie voor onderzoek naar bodemverdichting in het landelijk gebied
Tot nu toe wordt bij onderzoek naar verdichting vooral gebruik gemaakt van handmatige metingen. Er is nog weinig ervaring met de toepassing van screeningstechnieken. De beschikbare screeningstechnieken zijn niet geschikt om bodemverdichting direct te meten. Wel zijn deze technieken geschikt om gebiedsdekkende informatie te verzamelen over gidsparameters, waaruit de mate van verdichting naar verwachting goed kan worden ingeschat.

Het inschatten van verdichting door het meten met gidsparameters wordt nog nauwelijks toegepast. Toch biedt het meten van gidsparameters met behulp van screeningstechnieken kansen om het onderzoek naar bodemverdichting op gebiedsniveau kosteneffectief uit te voeren. De ontwerp-handreiking voor onderzoek van bodemverdichting in het landelijk gebied biedt handvatten om een dergelijk onderzoek op te zetten. De handreiking geeft inzicht in de screeningstechnieken (on site en satelliet-metingen) waarmee de gidsparameters kunnen worden gemeten, en presenteert een onderzoeksstrategie voor de toepassing van deze technieken voor het in kaart brengen van verdichting. De ontwerp-handreiking beschrijft de stappen die de opdrachtgever (zelf of in uitbesteding) doorloopt om te komen tot een goede offerte-aanvraag voor uitvoering van onderzoek naar bodemverdichting. Het gaat om de volgende stappen:

  • Formuleren van de onderzoeksvraag op basis van de aanleiding en het doel van het onderzoek.
  • Verzamelen van informatie voor het onderzoek.
  • Opstellen van een conceptueel site model.
  • Keuze van de onderzoeksstrategie.
  • Inschatten van de haalbaarheid en kosten van de onderzoeksstrategie aan de hand van de eigenschappen van de beschikbare screeningstechnieken.
  • Opstellen offerte-aanvraag.

Bodemonderzoek van de toekomst
De Ontwerp-Handreiking Onderzoek bodemverdichting landelijk gebied is opgesteld als onderdeel van het project ‘Bodemonderzoek van de toekomst’. Dit project is in het kader van het Uitvoeringsprogramma bij het Convenant Bodem en Ondergrond 2016-2020 uitgevoerd door een samenwerkingsverband van Waterschap Zuiderzeeland, Provincie Groningen, Omgevingsdienst Midden-Holland, Sweco, Bioclear earth en SIKB. 

Binnen dit project zijn diverse handreikingen ontwikkeld voor opdrachtgevers die nieuwe data over uiteenlopende kenmerken van de (water)bodem willen inzamelen, om de (water)bodem en ondergrond volwaardig te  betrekken in afwegingen over inrichting en gebruik van de leefomgeving. Dit is een ambitie van het Convenant Bodem en Ondergrond 2016-2020 en is in lijn met de doelen van de toekomstige Omgevingswet.
De handreikingen belichten de mogelijkheden van de inzet van ‘on site’ screeningstechnieken. Deze technieken bieden mogelijkheden om voor grotere gebieden tegen aanvaardbare kosten een voldoende betrouwbaar inzicht in uiteenlopende bodemkenmerken te krijgen.